Jak wyglądała promocja kultury ukraińskiej w Polsce na początku XXI wieku

Aby ogólnie opisać pojęcie kultury narodowej najodpowiedniejsze będą słowa Heinrich'a Rickent'a „Kultura stanowi ogół tego co pielęgnujemy.(...) Płody kultury to te, które człowiek pielęgnuje, którym w przeciwieństwie do płodów natury nie pozwala na swobodny rozwój”. W obecnych czasach w okresie tworzenia się „globalnej wioski” państwa starają się promować kulturę własnego kraju tak aby przedstawiać się w jak najlepszym świetle, ale przede wszystkim aby nie dopuścić do zaniku narodowego dziedzictwa. Na kulturę narodową składa się ogół tego co charakterystyczne w danym kraju, jego muzyka, kuchnia, malarstwo a nawet ludowe stroje i tańce. Promocją owej kultury zajmują się najczęściej specjalnie do tego celu stworzone organizacje i stowarzyszenia, takie jak Związek Polaków na Ukrainie, czy Ukraińców w Polsce. Kierując się wyżej przedstawionymi założeniami chciałbym teraz przedstawić sposoby promocji i formy wymiany kulturalnej pomiędzy Ukrainą a Polską.

Bardzo popularnym środkiem promocji kultury ukraińskiej jest organizowany przez Związek Ukraińców w Polsce „Festiwal Kultury Ukraińskiej” organizowany w Sopocie, w Operze Leśnej. Od 1997 roku patronat nad tym wydarzeniem sprawuje Prezes Rady Ministrów RP oraz Premier Ukrainy. Festiwal ma na celu promocje aktywności kulturalnej amatorskich zespołów artystycznych społeczności ukraińskiej z Polski oraz sąsiednich krajów (Słowacji, Litwy, Estonii, Rosji), jak i promocji najnowszych osiągnięć kulturalnych profesjonalnych wykonawców z Ukrainy. Program festiwalu obejmuje prezentację zespołów tanecznych, koncerty muzyczne z udziałem wykonawców wykonujących różne gatunki muzyczne - od muzyki ludowej, współczesnych folkowych aranżacji znanych ukraińskich pieśni, muzyki klasycznej do muzyki rockowej.

Oprócz dwudniowych koncertów na scenie festiwalu w Operze Leśnej w Sopocie, w ramach przedsięwzięcia organizowane są imprezy towarzyszące - koncerty muzyki cerkiewnej i kameralnej, spotkania z pisarzami i poetami, prezentacje filmowe, spektakle teatralne oraz seminaria poświęcone polsko-ukraińskiej współpracy kulturalnej. Impreza cieszy się dużym zainteresowaniem krajowych i zagranicznych mediów. Relacje z XVI Festiwalu Sopot 2000 znalazły się w programach TVP 2 (w tym obszerna relacja z koncertu galowego z udziałem znakomitego Zespołu Tańca im. Wirskiego), największej ukraińskiej komercyjnej stacji telewizyjnej "1+1", patronami prasowymi przedsięwzięcia były: "Gazeta Wyborcza", kijowski tygodnik "Polityka i Kultura". Patronami radiowymi program I Polskiego Radia, Radio Plus, "Radiostacja". Niedawno w dniach 4-6 lutego w Polsce przebywał z oficjalną wizytą Minister Spraw Zagranicznych Ukrainy Konstantyn Gryszczenko. Była to pierwsza wizyta nowego szefa resortu polityki zagranicznej w Polsce, jak i pierwsza wizyta zagraniczna tego ministra w ogóle. Tematem numer jeden na spotkaniu ministrów spraw zagranicznych Polski i Ukrainy były rozmowy na temat Roku Polski na Ukrainie. Również jako wątek przewodni pojawił się w czasie spotkania Konstantyna Grzyszczenko z Leszkiem Millerem, marszałkami Sejmu i Senatu.

Stąd rok 2004 uznawany jest za szczególny w kontekście stosunków ukraińsko-polskich. Władze w Kijowie podeszły do jego organizacji z pełną powagą. Z tej okazji Leonid Kuczma podpisał specjalne rozporządzenie "O przeprowadzeniu Roku Polski na Ukrainie". Celem owego dokumentu jest pogłębienie partnerstwa strategicznego oraz wzmocnienie kontaktów gospodarczych i humanitarnych. Prezydent powołał także Komitet organizacyjny, który wraz z Gabinetem Ministrów (Rada Ministrów) ma za zadanie czuwać nad przebiegiem Roku Polski na Ukrainie. Administracja centralna i lokalna, zgodnie z rozporządzeniem, mają zabezpieczyć pomyślną realizację kalendarza Roku również jeśli chodzi o stronę finansową. Telewizja państwowa jak i radio otrzymali szereg instrukcji, aby na bieżąco i jak najszerzej transmitować materiał z organizowanych przedsięwzięć Roku Polski. Zgodnie z wstępnymi ustaleniami następny rok 2005 będzie Rokiem Ukrainy w Polsce. Akcje tego typu organizowane przez rządy są organizowane jak widać na dużą skalę i dzięki zaangażowaniu mediów spotykają się z ogromnym oddźwiękiem w świecie co również przyczynia się do rozpowszechniania wiedzy o krajach biorących w nich udział.

Ogromny udział w promocji kultury Ukraińskiej w naszym kraju ma powołana w 2001 roku Fundacja Kolegium Europy Wschodniej. Jej główne założenia to zbliżenie i pojednanie polsko-ukraińskie, polsko-rosyjskie, polsko-litewskie i polsko-białoruskie, kształcenie liderów życia politycznego, gospodarczego i społecznego z krajów Europy Środkowej i Wschodniej, spotkania młodzieży Polski i krajów Europy Wschodniej; umożliwianie nawiązywaniu nieformalnych kontaktów i wzajemnego poznania, nie tylko elit politycznych, gospodarczych i kulturalnych, ale i zwykłych obywateli tych państw, propagowanie kultury i języka polskiego w krajach Europy Wschodniej a kultury i języka ukraińskiego, rosyjskiego, litewskiego i białoruskiego w Polsce, szerzenie wizji wspólnej Europy, zjednoczonej politycznie, gospodarczo i kulturowo, rozwijanie silnego poczucia obywatelskiego i propagowanie instytucji społeczeństwa obywatelskiego na Ukrainie, Rosji, Litwie, Białorusi i w Polsce, promocja uczestnictwa obywateli państw wschodnioeuropejskich w życiu publicznym i społecznym wykraczającego poza podstawowe formy jak głosowanie i udział w wyborach. Jedną z istotnych form działalności Kolegium będzie w przyszłości wymiana młodzieży pomiędzy Polską a państwami Europy wschodniej. Celowi temu służyć będzie budowa Międzynarodowego Domu Spotkań Młodzieży Środkowej i Wschodniej Europy.

Istnieje także Ośrodek prowadzący badania i studia nad problematyką wschodnioeuropejską w jej różnych aspektach: politycznym, ekonomicznym, społecznym i kulturowym. Co w znaczący sposób powinno wpłynąć na naszą wiedzę o wschodnich sąsiadach. Fundacja była współorganizatorem Festiwalu Kultury Ukraińskiej VIVA UKRAINA !, który odbył się we Wrocławiu w dniach 2- 6 października 2003 roku. Program festiwalu obejmował między innymi wernisaż wystawy fotografii Dariusza Kosteckiego i Grzegorza Zabłockiego Ślady obecności, seminarium kultura i muzyka Żydowska na Ukrainie, prowadzone przez: prof. dr hab. Bożene Muszkalską (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu) i Raisa Gusak'a (Kijów). Jednym z głównych punktów festiwalu był wykład prof. Bohdana Osadczuka na temat Problemy polsko-ukraińskiej współpracy w dziedzinie nauki i kultury. Duże znaczenie dla szerzenia polskiej kultury na Ukrainie ma Teatr Polski we Lwowie, który wraz z najstarszym w Europie stacjonarnym teatrem amatorskim Fredreum mający swoją siedzibę w Przemyślu przygotowuje tegoroczne biennale teatralne „Wiosny Fredrowskie”. Impreza odbywała się już cztery razy, a w czerwcu bieżącego roku odbędzie się po raz kolejny.

Prezes ds. artystycznych Towarzystwa Dramatycznego im. Aleksandra Fredry, Krystyna Maresch-Knapek tak komentuje wspólne przedsięwzięcie:
"Nasza współpraca polega nie tylko na tym, że my gramy we Lwowie, a oni w Przemyślu. Wspólnie tworzymy też jeden zespół aktorski i razem gramy. Np. wspólnie przygotowaną “Zemstę” wystawiliśmy już w kilku miastach na Ukrainie i w Polsce. Są to z reguły miejscowości związane z życiem i twórczością patrona naszego teatru".

"Wiosna Fredrowska" to impreza organizowana przez przemyski teatr, której głównym celem jest przybliżenie osoby i twórczości największego polskiego komediopisarza. "Wiosna" odbywa się w przemyskim Zamku Kazimierzowskim, będącym siedzibą "Fredreum". W imprezie biorą udział zawodowe teatry z kraju i zagranicy, prezentując głównie utwory Aleksandra Fredry, ale także komedie innych autorów. Do tej pory w "Wiośnie" brały udział m.in. Teatr Polski z Warszawy, Teatr im. Juliusza Osterwy z Lublina, Teatr Wandy Siemaszkowej z Rzeszowa, a także teatry i grupy teatralne z Węgier, Słowacji i Ukrainy. Promocja kultury to także promocja edukacji polskiej poza granicami naszego kraju, to nauka naszego ojczystego języka w innych państwach. 19 maja 2003 roku w Kijowie odbyło się uroczyste otwarcie pierwszego na Ukrainie Centrum Polskiego przy Katedrze Polonistyki Instytutu Filologii Narodowego Uniwersytetu im. T. Szewczenki w Kijowie. Centrum utworzono z myślą o tym, by „prześledzić od czasów najdawniejszych po współczesność wszystkie pozytywne momenty we wzajemnych kontaktach polsko-ukraińskich, tak historycznych, jak i folklorystycznych, muzycznych, a przede wszystkim literackich”.

Centrum bada twórczość „absolwentów oraz wykładowców uniwersytetu, polskiego pochodzenia, którzy zostali znanymi pisarzami, lub którzy pisali na tematy ukraińskie. W ramach działalności Centrum będzie organizować projekcje polskich filmów, prowadzić dyskusje, organizować wystawy oraz zapraszać wykładowców z polskich uczelni. Inicjatorem przedsięwzięcia jest Katedra Polonistyki Instytutu Filologii, Konsulat i Ambasada RP na Ukrainie, a także Fundacja „Pomoc Polakom na Wschodzie”. Podczas uroczystości otwarcia prezes fundacji Tadeusz Samborski przekazał 15 tys. książek, telewizor i odtwarzacz video. Katedra Polonistyki Instytutu Filologii istnieje od 2003 roku. Obecnie uczy się tam 65 studentów i 6 doktorantów. O to aby nasza kultura była odpowiednio promowana na Ukrainie dbają również społeczności lokalne. Na przykład w miejscowości Pyzdry co roku organizowany jest plener malarski „Sztuka Łączy”. Była to impreza dotychczas mało znana, ale tegoroczne X jubileuszowe spotkanie zostało odpowiednio nagłośnione, co przyniosło efekt.

Przez kilkanaście dni dzieci i młodzież z Polski, Ukrainy, a także Niemiec i Austrii - razem ok. 80 osób - malowali obrazy i sporo podróżowali. W Słupcy grupa ukraińska pomalowała jedną z sal oddziału dziecięcego w miejscowym szpitalu. Goście zwiedzili też Wyższą Szkołę Sztuki Stosowanej oraz muzea i galerie w Poznaniu. Jednak najbardziej dali znać o sobie w Pyzdrach. Przy akompaniamencie bębnów orkiestry Jembe Fola, przeszli w wesołym korowodzie uliczkami sennego zazwyczaj miasteczka. Później, podczas koncertu "Ptasi świt", przy ognisku bębnili do rzeczywistego świtu. Artyści dzielili się sztuką także między sobą. W Mikuszewie, gdzie mieszkali, odbywały się narodowe wieczory: polski, niemiecki i ukraiński.

Imprezy takie jak ta w Pyzdrach świadczą o tym, że do promowania własnego dorobku nie potrzeba znacznych nakładów finansowych, liczą się przede wszystkim chęci i zapał. Inną tego typu imprezą wartą zauważenia są Dni Kultury Ukraińskiej w Szczecinie. Zostały one zorganizowane tam już po raz siódmy. Miejscem spotkania jest Zamek Książąt Pomorskich. Dni te mają za zadanie promować osiągnięcia i życie kulturalne Ukrainy oraz Ukraińców mieszkających na stałe w Polsce. Podobnego typu są Dni Lwowa organizowane w Krakowie. Najważniejszym wydarzeniem będzie otwarcie wystawy prezentującej obraz „U Lichwiarza” pędzla Georges'a de La Tour. Jest to jeden z najcenniejszych obrazów malarstwa współczesnego jakie posiada w swoich zbiorach Lwowska Galeria Sztuki.

Zamek Królewski na Wawelu nawiązał stałą współpracę z Lwowską Galerią Sztuki w r. 1990. Była to pierwsza tego rodzaju umowa pomiędzy muzeum polskim i ukraińskim, realizowana w nowych warunkach, na zasadzie autentycznej wspólnoty zainteresowań, wolna od formalnych ograniczeń układów rządowych. Jej zawarcie było możliwe przede wszystkim dzięki temu, że po stronie lwowskiej pomysł wspierał wieloletni dyrektor Galerii Borys Woźnicki.

Wymiana kulturalna to także odpowiedni przepływ informacji. Od marca 2003 roku pomiędzy gazetami „Kurier Lubelski” i ukraińskim wydawnictwem „Gazeta Lwowska” rozpoczęła się współpraca polegająca, właśnie na wyżej wspomnianej, wymianie informacji dotyczących obu miast i regionów, wydawaniu wspólnych dodatków do gazet, zamieszczaniu ogłoszeń, a w dalszej przyszłości wymianę dziennikarzy i organizowaniu warsztatów dziennikarskich. Również we Lwowie 30 marca 2003 roku odbyło się w klubie „Lalka” Międzynarodowe Sympozjum Literackie „INSCRIPTIS”, którego mottem była poetycko – muzyczna akcja Viktora Nieboraka i Ivana Niebiesnego (Lwów) oraz Marcina Świetlickiego z grupą „Świetliki” (Polska).

Powyższe przykłady pokazują jak aktywnie Polska i Ukraina jako sąsiadujące ze sobą państwa wspierają się w wzajemnej wymianie i promocji kultury swojej jak i sąsiada. Pomimo licznych konfliktów pomiędzy nami a Ukrainą (polityka, gospodarka) myślę, że aspekt kulturalny można uznać za przykład wzorcowego odizolowania (z pozytywnym skutkiem) „spraw ludzkich” od polityki.